Het verhaalsrecht van de WAM-verzekeraar bij alcohol in het verkeer

Het gebruik van (meer dan de toegestane hoeveelheid) alcohol in het verkeer is strafbaar. Het gevolg daarvan is dat verzekeraars alcoholclausules hanteren in hun polisvoorwaarden.1 Toch zal een WAM-verzekeraar deze clausule niet aan een derde-benadeelde kunnen tegenwerpen en zal zij de schade van een eventuele derde-benadeelde ook moeten uitkeren wanneer een aansprakelijke bestuurder (al dan niet de verzekeringsnemer) met te veel alcohol op een ongeval veroorzaakt met een bij haar verzekerd voertuig.

Een (vrij) recente uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland (ECLI:NL:RBMNE:2024:3533), gaf aanleiding de verhaalsmogelijkheden van de WAM-verzekeraar bij het gebruik van alcohol in het verkeer eens op een rijtje te zetten.

Kern van de zaak

In juni dit jaar oordeelde de rechtbank Midden-Nederland dat de WAM-verzekeraar haar schade met succes kon verhalen op haar verzekeringsnemer die met te veel alcohol op een eenzijdig verkeersongeval veroorzaakte. Bij het ongeval kwam een inzittende om het leven en heeft de WAM-verzekeraar schadevergoeding uitgekeerd aan de nabestaanden van het slachtoffer (Succes voor WAM-verzekeraar: schade op verzekerde verhaald na alcohol gerelateerd verkeersongeval).

De zaak is het bespreken waard omdat het verhaalsrecht van de verzekeraar in dit geval was opgenomen in de alcoholclausule en de rechtbank specifiek aandacht heeft besteed aan de vraag of hierin een vereiste van causaal verband had moeten zijn opgenomen.

De gedaagde wierp namelijk het verweer op dat het alcoholgebruik niet de oorzaak was van het ontstaan van het ongeval (rov. 3.3), terwijl uit de polisvoorwaarden helemaal geen vereiste van causaal verband met betrekking tot het alcoholgebruik en het ontstaan van de schade volgde. Volgens de rechtbank was dat ook niet vreemd omdat rijden onder invloed van alcohol het gevaar dat bij een andere weggebruiker schade ontstaat in het algemeen aanmerkelijk vergroot. De rechtbank verwees daarbij naar een arrest van de Hoge Raad uit 2005 (ECLI:NL:HR:2005:AR8876, rov. 3.3.3).

Daar waar het verhaalsrecht van de verzekeraar in bovenstaande zaak vervat zat in de alcoholclausule van de polisvoorwaarden én de aansprakelijke bestuurder tevens de verzekeringsnemer was, hoeft dit niet altijd het geval te zijn.

Onderstaand bespreek ik enerzijds de situatie dat het verhaalsrecht van de verzekeraar niet vervat zit in polisvoorwaarden en de WAM-verzekeraar verhaal wenst te nemen op de verzekeringsnemer, anderzijds bespreek ik de situatie waarin het verhaalsrecht van de verzekeraar niet vervat zit in polisvoorwaarden en de WAM-verzekeraar verhaal wenst te nemen op de aansprakelijke niet-verzekeringsnemer.

Het verhaalsrecht van de WAM-verzekeraar op de aansprakelijke verzekeringsnemer

Wanneer het verhaalsrecht niet is opgenomen in de polisvoorwaarden, biedt artikel 15 lid 1 WAM namelijk uitkomst:

“De verzekeraar die ingevolge deze wet de schade van een benadeelde geheel of ten dele vergoedt, ofschoon de aansprakelijkheid voor die schade niet door een met hem gesloten verzekering was gedekt, heeft voor het bedrag der schadevergoeding verhaal op de aansprakelijke persoon..”

Bovenstaand artikel geeft de verzekeraar die een schade heeft vergoed aan een benadeelde, die vanwege de alcoholuitsluiting niet door een met hem gesloten verzekering was gedekt, de mogelijkheid de schade te verhalen op aansprakelijke persoon die tevens de eigen verzekeringsnemer van de verhaalzoekende verzekeraar is.

Uit de tekst van artikel 15 WAM volgt ook geen vereiste van causaal verband voor het nemen van regres. Indien de aansprakelijkheid voor een schade niet door de verzekering is gedekt (bijvoorbeeld door de alcoholclausule), maar de verzekeraar deze schade op grond van de WAM toch dient te vergoeden, volgt dat verhaal op de aansprakelijke persoon ten aanzien van deze schadevergoeding mogelijk is.

Ook indien er dus wel een alcoholclausule in de polisvoorwaarden is opgenomen, maar geen verhaalsrecht, en de WAM-verzekeraar regres wenst te nemen op grond van artikel 15 WAM, is geen causaal verband tussen het alcoholgebruik en de schade vereist.

Ook om die reden was het oordeel van de rechtbank Midden-Nederland dus logisch.
Het verhaalsrecht van de WAM-verzekeraar op de aansprakelijke niet-verzekeringsnemer
Voor de niet-verzekeringsnemer geldt het tweede gedeelte van artikel 15 lid 1 WAM:

“..Het bepaalde in de vorige zin geldt niet ten aanzien van de aansprakelijke persoon, die niet is de verzekeringnemer, tenzij hij niet te goeder trouw mocht aannemen dat zijn aansprakelijkheid door een verzekering was gedekt.”

De verzekeraar kan haar schade dus niet verhalen wanneer de aansprakelijke persoon niet de verzekeringsnemer is, én deze er te goeder trouw vanuit had mogen gaan dat zijn aansprakelijkheid door een verzekering zou zijn gedekt. Het is aan de verzekeraar om te stellen en bij betwisting aan te tonen dat de aansprakelijke persoon, niet zijnde de verzekeringsnemer, er niet op had mogen vertrouwen dat er WAM-dekking zou zijn.

In 2023 heeft de Hoge Raad overwogen dat goede trouw in dat geval op dezelfde wijze dient te worden begrepen als in artikel 3:11 BW (ECLI:NL:HR:2023:1164). Dat betekent dat goede trouw zowel kan ontbreken wanneer de aansprakelijke persoon wist dat zijn aansprakelijkheid niet door een verzekering was gedekt, maar ook wanneer hij in de gegeven omstandigheden had behoren te weten dat zijn aansprakelijkheid niet zou zijn gedekt of wanneer hij goede reden had tot twijfel of zijn aansprakelijkheid in de gegeven omstandigheden door een verzekering zou zijn gedekt.

Volgens de Hoge Raad zou een goede reden tot twijfel onder andere kunnen volgen uit het feit dat het van algemene bekendheid is (1) dat het gevaarlijk is om in een auto te gaan rijden met te veel alcohol op, (2) dat dit strafrechtelijke consequenties kan hebben, (3) dat iemand die schade lijdt als gevolg van een aanrijding door een bestuurder die onder invloed is van alcohol, niet met de schade blijft zitten en (4) dat verzekeraars in verzekeringsvoorwaarden uitsluitingen opnemen (rov. 4.17).

Conclusie

De WAM-verzekeraar die gehouden is tot het doen van een uitkering aan een derde-benadeelde, kan – in het geval dat dekking door de alcoholclausule in de polisvoorwaarden is uitgesloten – deze schade op grond van artikel 15 WAM verhalen op de aansprakelijke verzekeringsnemer.

Voor deze situatie is het opnemen van een verhaalsrecht in de polisvoorwaarden dus niet nodig en is tevens geen causaal verband vereist tussen het ontstaan van de schade en het alcoholgebruik.

Wanneer de aansprakelijke partij niet de verzekeringsnemer is, is verhaal slechts mogelijk wanneer er geen sprake is van de in artikel 15 WAM geformuleerde uitzondering. Daaruit volgt dat verhaal niet mogelijk is wanneer de aansprakelijke niet-verzekeringsnemer er te goeder trouw vanuit mocht gaan dat de schade door een verzekering zou zijn gedekt. Als de niet-verzekeringsnemer een goede reden had om daar aan te twijfelen, wordt goede trouw geacht niet aanwezig te zijn geweest.