Ontwikkelingen
Ontwikkelingen in de zorgsector noodzaken zorgaanbieders om meer en efficiënter samen te werken. Onder meer de explosieve stijging van zorgkosten, de bezuinigingsmaatregelen van de overheid, de krapte op de arbeidsmarkt, de decentralisaties in het sociale domein, de introductie van nieuwe bekostigingsmethoden (zoals de invoering van de integrale bekostiging van geboortezorg en de aangekondigde integrale bekostiging van zorgnetwerken) en het contracteerbeleid van zorgverzekeraars hebben de laatste jaren geleid tot een significante stijging van het aantal samenwerkingsverbanden in de zorgsector. Ook zien we nu dat partijen in het veld de handen ineen slaan in de bestrijding van het Corona-virus.
Motieven
Een belangrijk motief voor samenwerken is vaak het besparen van kosten en het borgen van de continuïteit van bepaalde processen. Zo kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een samenwerking op het gebied van ICT-ondersteuning voor een aantal zorginstellingen. Die samenwerking heeft als doel kosten te besparen en de continuïteit van het ICT-systeem van de aangesloten zorginstellingen te waarborgen. De zorginstellingen dragen aan het samenwerkingsverband bij door middel van het ter beschikking stellen van ICT-personeel, het ICT-systeem en/of een bijdrage in geld.
Ook zorginhoudelijke motieven, zoals kwaliteitsverbetering en doelmatigheid, zijn een belangrijke reden voor zorgaanbieders om de samenwerking met andere partijen op te zoeken en bestaande samenwerkingsrelaties te intensiveren.
Veranderende zorgvraag
Naast deze ontwikkelingen is er sprake van een veranderende zorgvraag waardoor zorgaanbieders meer dan voorheen moeten samenwerken om de juiste zorg op juiste plek te realiseren. De dubbele vergrijzing, de toename van het aantal mensen met een chronische ziekte en co-morbiditeit en de toegenomen mondigheid van patiënten leiden tot een veranderende zorgvraag en meervoudige zorgbehoeften. Zo is er een verschuiving zichtbaar van intramurale (verpleeghuis)zorg naar verpleging, verzorging en behandeling thuis en in de wijk. Ook wordt de zorg steeds langer in de eerstelijn georganiseerd. Andere ontwikkelingen die van (ingrijpende) invloed zijn op de wijze waarop de zorg rondom de patiënt wordt georganiseerd, zijn technologische innovaties (zoals robotisering, Big data en de toepassing van Artificial Intelligence) die elkaar in een rap tempo opvolgen. Al deze ontwikkelingen vragen om flexibelere, meer dynamische en innovatieve samenwerkingsvormen die passen bij de uitdaging om de zorg op een zo patiëntvriendelijke én betaalbare wijze dichtbij de patiënt te organiseren.
Uitdagingen en vraagstukken
Bij het vormgeven en inrichten van een samenwerkingsverband worden de samenwerkingspartners voor tal van uitdagingen en vraagstukken gesteld. Wat is de beste juridische organisatievorm voor het samenwerkingsverband? Welke civielrechtelijke en fiscale aspecten zijn daarbij van belang? Hoe wordt de interne governance (verhouding tussen het bestuur, het toezichthoudend orgaan en de medezeggenschapsorganen) ingericht? Welke mededingingsregels gelden er?
In deze artikelenreeks bespreken wij de contouren van de samenwerking, de juridische organisatievorm en de governance van samenwerkingsverbanden. We gaan in op de voor de praktijk belangrijkste juridische en fiscale aandachtspunten bij het vormgeven van samenwerkingsverbanden in de zorg en zullen ook de mededingingsregels die gelden bespreken.
In dit eerste artikel bespreken wij vraag- en aandachtspunten die van belang zijn bij het vaststellen van de contouren van de samenwerking.
Andere artikelen in deze artikelenreeks:
Personenvennootschappen (maatschap, VOF en CV) (3)
Coöperatie (7)
“Structure follows strategy”
Contouren van de samenwerking
Wat wij regelmatig zien, is dat de samenwerkingspartners al bezig zijn met de juridische organisatievorm en governance van het samenwerkingsverband terwijl de contouren van de samenwerking nog niet helemaal (of soms zelfs helemaal niet) duidelijk zijn. In voorkomende gevallen is zelfs al met de samenwerking gestart zonder dat de juridische en fiscale gevolgen op voorhand duidelijk waren. Achteraf is dit veelal niet of lastig te repareren. Omdat de ambities, de doelstellingen en de strategie de leidraad zijn voor de juridische organisatievorm en governance van het samenwerkingsverband, is het dan ook zaak om eerst de contouren van de samenwerking vast te stellen.
Bij het vaststellen van de contouren van het samenwerkingsverband kunnen vanuit een geïntegreerde juridische en fiscale optiek onder andere de volgende vraag- en aandachtspunten worden geadresseerd:
- Motieven: waarom gaan de samenwerkingspartners samenwerken?
- Doelstellingen: wat zijn de concrete doelstellingen van de samenwerking?
- Gebied: op welke gebieden gaan de samenwerkingspartners samenwerken?
- Activiteiten: welke activiteiten gaat het samenwerkingsverband verrichten?
- Intensiteit: gaat de voorkeur uit naar een meer flexibele en lossere vorm van samenwerking of willen de samenwerkingspartners zich committeren aan een stevige, formele en robuuste gezamenlijke juridische entiteit?
- Rechtspersoonlijkheid: is het wenselijk of noodzakelijk dat het samenwerkingsverband rechtspersoonlijkheid heeft (dat wil zeggen de mogelijkheid om zelf contracten te sluiten, personeel in dienst te nemen of goederen te verwerven?)
- Zeggenschap: hebben de samenwerkingspartners gelijkwaardige zeggenschap op bestuurlijk en/of operationeel niveau?
- Financiering: wordt het samenwerkingsverband (ondersteuning, overhead en daadwerkelijke exploitatie) door de samenwerkingspartners zelf gefinancierd of door externe financiers door middel van het aantrekken van risicodragend kapitaal of bancaire leningen?
- Winstuitkering: dient het uitkeren van winsten mogelijk te zijn?
- Financiële en aansprakelijkheidsrisico’s: in welke mate zijn de samenwerkingspartners bereid om financiële en aansprakelijkheidsrisico’s te lopen?
- Participatie: in hoeverre dient het samenwerkingsverband open te staan voor participatie door anderen?
- Personeel: neemt het samenwerkingsverband zelf personeel in dienst of wordt het personeel gedetacheerd door de samenwerkingspartners?
- Zorgverlening: op welke wijze gaat het samenwerkingsverband de zorg verlenen? Bijvoorbeeld als onderaannemer van de samenwerkingspartners op basis van hun WTZi-toelating of op basis van een eigen WTZi-toelating?
- Belastingen: zijn bij de samenwerkingspartners specifieke fiscale vrijstellingen, faciliteiten of regelingen van toepassing en moeten die ook van toepassing zijn op het samenwerkingsverband?
- Huisvesting: op welke wijze gaat het samenwerkingsverband voorzien in huisvesting?
- Investeringen: gaat het samenwerkingsverband zelfstandig investeringen doen?
- Exit: op welke wijze willen de samenwerkingspartners een beëindiging van het samenwerkingsverband geregeld hebben?
Juridische organisatievorm en governance
Zodra de contouren van het samenwerkingsverband vaststaan, kan worden bepaald welke organisatievorm en governance vanuit juridische en fiscale optiek het beste past bij het voorgestane samenwerkingsverband. Er zijn verschillende juridische organisatievormen waarin een samenwerkingsverband gegoten kan worden; variërend van een laagdrempelige contractueel samenwerkingsverband zonder rechtspersoonlijkheid tot een stevige, formele gezamenlijke juridische entiteit met rechtspersoonlijkheid.
Contact
Wilt u meer weten over het vormgeven van samenwerkingsverbanden in de zorgsector? Neem dan gerust contact met ons op. Ons kantoor beschikt over een multidisciplinair team met advocaten, (kandidaat)notarissen en fiscalisten dat gespecialiseerd is in geïntegreerde advisering over de (rechts)vorm, organisatie-, governance- en medezeggenschapstructuur van samenwerkingsverbanden in de zorgsector, alsmede het oprichten hiervan.
Lezingenreek Zorg & Recht
Ook dit jaar organiseren wij in het kader van de Lezingenreeks Zorg & Recht een lezing over samenwerkingsverbanden in de zorgsector. Op dinsdag 26 mei a.s. bespreken Marieke van Dongen (advocaat), Sjaak van der Heul (advocaat), Lodewijk Reijs (fiscalist) en Lex van Noordenburg (fiscalist) op een pragmatische wijze hoe samenwerkingsverbanden in de zorgsector efficiënt kunnen worden vormgegeven, waarbij de focus zal liggen op civielrechtelijke-, btw- en vennootschapsbelastingaspecten. U kunt zich voor de lezing aanmelden door een e-mail te sturen aan Annemarie Wiersma (marketing@dirkzwager.nl).
