Lego namaak verboden ondanks standaardisatiebehoefte

Lego had met haar octrooien een bijna monopoliepositie verworven op de markt van speelgoed bouwsteentjes. Nu die octrooien zijn verlopen, zien concurrenten hun kansen op die markt. Omdat het publiek behoefte heeft aan steentjes die uitwisselbaar zijn met de legosteentjes, proberen de concurrenten in de vormgeving zoveel mogelijk aan te sluiten bij de steentjes van Lego. Lego probeert dat tegen te houden; dat lukt niet altijd. Dit keer ging de concurrent Banbao uit Venlo echter te ver in de nabootsing van Lego.

Banbao bracht basisbouwsteentjes, poppetjes en andere bouwelementen op de markt die grote gelijkenis vertoonden met de steentjes, poppetjes en elementen van Lego. Ook de verpakkingen van Banbao waren opvallend overeenstemmend met verpakkingen van Lego.

Lego heeft Banbao in kort geding gedagvaard, zich beroepende op slaafse nabootsing van de basisbouwsteentjes en de bouwelementen en op auteursrechten betreffende de poppetjes en de verpakkingen.

Banbao beriep zich in haar verweer tegen de gestelde slaafse nabooting op een arrest van de Hoge Raad uit 2009, waarover wij eerder hebben bericht. De Hoge Raad bevestigde in dat arrest dat de blokjes van Lego in beginsel mogen worden nagemaakt, omdat er bij het publiek een behoefte bestaat aan compatibiliteit en uitwisselbaarheid met de Legoblokjes. Volgens de Hoge Raad betekent deze standaardisatiebehoefte echter nog niet dat iedere namaak geoorloofd is. De nabootser moet wel alles doen wat rederlijkerwijs mogelijk en nodig is om te voorkomen dat, ondanks de gelijkheid in de vorm vanwege de standaardisatiebehoefte, verwarring onstaat of wordt vergroot. In dat kader had de Hoge Raad geoordeeld dat uiterlijke verschillen tussen de steentjes qua kleur en qua (plaats van de) naamsvermelding voldoende kunnen zijn om verwarringsgevaar te voorkomen.

De onderhavige zaak is interessant, omdat Banbao geen andere kleuren heeft gebruikt en ook geen naam op haar steentjes heeft vermeld. Banbao heeft zich beroepen op een (heel klein) verschil in de maatvoering, gebruik van ander materiaal, en de aanwezigheid van een deukje in één van de noppen van één van de bouwsteentjes. De rechter oordeelde dat daarmee onvoldoende gedaan is om verwarringsgevaar te voorkomen. Waarbij de rechter van belang achtte dat dergelijke kleine verschillen door het publiek niet worden opgemerkt, omdat het publiek dat deze steentjes koopt in het algemeen weinig oplettend is en de produkten niet naast elkaar ziet. Het ontbreken van een naam op de steentjes van Banbao lijkt daarmee doorslaggevend te zijn. Banbao kon ook, desgevraagd door de rechter, geen steekhoudend argument aanvoeren waarom zij geen naam op haar steentjes had vermeld. Mede daarom oordeelde de rechter dat er onnodig verwarring werd gewekt. Uit de uitspraak blijkt niet expliciet dat het enkel vermelden van de naam door Banbao reeds voldoende zou zijn geweest om het verwarringsgevaar te voorkomen. Dat blijft een interessante vraag die in een ander zaak nog eens beantwoord moet worden. Ik vermoed dat het antwoord bevestigend zal luiden, zeker wanneer de naam op een opvallende plaats is vermeld.

Voor de overige bouwelementen (zoals een bouwhelm, een vlaggetje, een wiel, een toeter, een boom e.d.), gaat het verweer van de standaardisatiebehoefte niet op. Banbao had voor die elementen dan ook een ander verweer aangevoerd, namelijk dat Lego met haar vormgeving geen eigen gezicht had gegeven aan deze elementen, omdat ze een banale en aan de werkelijkheid ontleende vormen had gebruikt. De rechter volgt dat verweer niet. De bouwelementen van Lego zijn niet op gebruikelijke wijze vormgegeven en onderscheiden zich wel degelijk van overige in de handel vergelijkbare elementen. Omdat Banbao onvoldoende met de vormgeving van haar bouwelementen onvoldoende afstand heeft genomen (slaafs heeft gekopieerd) van de vormgeving van Lego is er sprakevan ongeoorloofde nabootsingen. Ten aanzien van een politiepet, een integraalhelm en tuinhek neemt de rechter aan dat Lego daar inderdaad niet is afgeweken van hetgeen qua vormgeving gebruikelijk is en ze dus geen eigen plaats op de markt innemen. Nabootsing daarvan is dan wel geoorloofd.

Banbao heeft ook poppetjes nagemaakt. Lego beroept zich voor de bescherming van de vormgeving daarvan op auteursrecht. De rechter beoordeelt eerst of de poppetjes wel auteursrechtelijk beschermd zijn. Banbao voerde als verweer aan dat de vorm van de poppetjes technisch bepaald is, omdat de onderdelen uitwisselbaar moeten zijn met andere onderdelen en de poppetjes moeten kunnen staan en zitten. Dat argument wordt verworpen, omdat de vormgeving maar in beperkte mate door deze technische eis wordt bepaald en er overigens nog voldoende ruimte is voor creatieve inbreng van de maker. Dus zijn de poppetjes auteursrechtelijk beschermd. Is er dan sprake van een inbreuk? Banbao heeft in die vrije vormgevingsruimte van de poppetjes onvoldoende afstand genomen (bijna identiek overgenomen) van de vormgeving van de poppetjes van Lego. Aldus concludeert de rechter dat de poppetjes van Banbao zijn ontleend aan de poppetjes van Lego en inbreuk maken op de auteursrechten van Lego.

Ook de verpakkingen van Banbao werden als auteursrechtinbreuk aangemerkt. Ondanks wel aanwezige verschillen oordeelde de rechter dat de kenmerkende auteursrechtelijk beschermde trekken van de Legoverpakkingen door Banbao waren overgenomen. Daarmee werd de ontlening aangenomen.

De rechter beveelt Banbao dan ook om binnen twee weken met de verkoop en het aanbieden van de ongeoorloofde namaakproducten te stoppen en de producten bij de wederverkopers terug te halen. Ook moet Banbao Lego informeren van wie zij producten geleverd heeft gekregen.

Al met al een succes voor Lego. Met deze zaak is de grens duidelijker gesteld wanneer namaak van de populaire basis steelntjes van Lego niet meer geoorloofd is ondanks de standaardisatiebehoefte. Ongeoorloofde namaak lijkt aan de orde bij identieke (basis)steentjes zonder vermelding van een andere naam. De standaardisatiebehoefte geldt bovendien niet voor andere bouwelementen of voor de poppetjes. Daar kan Lego een veel ruimere bescherming inroepen op grond van slaafs nabootsing en/of auteursrechten.