Het relativiteitsvereiste in het omgevingsrecht

Overzichtsuitspraak

De Afdeling bestuursrechtspraak heeft vandaag (11 november 2020, ECLI:NL:RVS:2020:2706) een overzichtsuitspraak gedaan over de toepassing van het relativiteitsvereiste in het omgevingsrecht. Met de overzichtsuitspraak geeft de Afdeling meer duidelijkheid over de manier waarop zij het relativiteitsvereiste toepast in haar uitspraken.

Relativiteitsvereiste

Het relativiteitsvereiste staat in artikel 8:69a van de Algemene wet bestuursrecht. Het houdt kort gezegd in dat een appellant in een (hoger)beroepsprocedure alleen met succes een beroep kan doen op een norm, als deze norm bedoeld is om zijn of haar belangen te beschermen. Bij de toepassing van het relativiteitsvereiste gaat het om de relatie tussen het gestelde belang en het beschermingsbereik van de norm waarop een beroep wordt gedaan. De Afdeling behandelt in de betreffende uitspraak eerst de rechtspraak over de verschillende belangen die appellanten kunnen inroepen. Het mag bijvoorbeeld alleen gaan om een eigen belang, en niet dat van een ander of een algemeen belang. Vervolgens behandeld de Afdeling de rechtspraak over de verschillende normen in het omgevingsrecht. Hierbij gaat zij in op de belangen die deze normen beogen te beschermen zoals deze onder andere voortvloeien uit de Wet ruimtelijke ordening, de Wet natuurbescherming en de Wet geluidhinder. Onderaan deze bijdrage is de inhoudsopgave uit de overzichtsuitspraak integraal opgenomen. Aan de hand daarvan is per norm waarop een beroep wordt gedaan gemakkelijk te achterhalen wat het beschermingsbereik daarvan is.

Twiske Zuid II

In de overzichtsuitspraak is gekoppeld aan een uitspraak over het bestemmingsplan "Twiske Zuid II". Dat bestemmingsplan maakt 157 nieuwe woningen mogelijk op twee voormalige bedrijventerreinen in Amsterdam. Een omwonende vreest dat de toekomstige bewoners van de nieuwe woningen last zullen hebben van geluidhinder en verminderde luchtkwaliteit. Bij een aantal van de beroepsgronden komt het relativiteitsvereiste aan de orde. Het beroep wordt uiteindelijk ongegrond verklaard.

Wilt u meer weten over het relativiteitsvereiste? Neem contact op met Jasper Molenaar. Hij publiceerde samen met Willyne van Osch al eerder in 2017 een (overzichts) artikel “Is alles relatief?” over het relativiteitsvereiste en de correctie daarop.

Index overzichtsuitspraak (Bron: Raad van State):

4. Algemeen

• In werking treden van artikel 8:69a Awb (4.1)
• Slagvaardiger bestuursprocesrecht (4.2)
• Verband tussen beroepsgrond en belang van appellant (4.3)
• Strikte relativiteitsregel (4.4)
• Kennelijkheidsvereiste (4.5)
• Geen ontvankelijkheidsvereiste (4.6-7)
• Niet van toepassing in de fase van bestuurlijke besluitvorming (4.8)
• Volgorde beoordeling (4.9-10)
• Gezamenlijk procederende appellanten (4.11)

5. Verenigbaarheid van artikel 8:69a Awb met internationaal recht

• Verenigbaarheid van artikel 8:69a Awb met EVRM (5.1-2)
• Verenigbaarheid van artikel 8:69a Awb met Unierecht (5.3-5)

6. Het belang waarop appellant zich beroept

• Inleiding (6.1)
• Achterliggende motief, of eigen gedrag van appellant is niet van belang (6.2)
• Belang om gevrijwaard te blijven van aantasting woon-, leef-, werk- of ondernemersklimaat door ontwikkelingen in de nabijheid (6.3)
• Eigen belang: geen beroep op belangen van anderen (6.4-5)
• Belangen van rechtspersonen die een algemeen belang behartigen (6.6-9)
• Belangen van rechtspersonen die een collectief belang behartigen (6.10-11)

7. Belangen die een omgevingsrechtelijke norm beoogt te beschermen: algemeen

• Beschermingsomvang omgevingsrechtelijke normen die strekken tot bescherming van een algemeen belang / verwevenheid algemeen belang en individueel belang (7.1-3)

8. Het beschermingsbereik van enige algemene normen

• Procedurele normen of formele beginselen van behoorlijk bestuur (8.1-2)
• Materiële rechtsbeginselen: rechtszekerheid (8.3)
• Normen betreffende de termijn waarbinnen een besluit genomen moet worden (8.4)

9. Correctie in verband met schending van het gelijkheidsbeginsel of schending van het vertrouwensbeginsel (9.1-2)
10. Beschermingsbereik van omgevingsrechtelijke wetgeving

• Wet ruimtelijke ordening (10.2-16)
• Een goede ruimtelijke ordening (10.2)
• Goede ruimtelijke ordening: belang gerelateerd aan gebruiksmogelijkheden van eigen gronden (10.3)
• Goede ruimtelijke ordening: belang gerelateerd aan gebruiksmogelijkheden van gronden in directe omgeving (10.4-9)
• Goede ruimtelijke ordening: woon- en leefklimaat en bewoners (10.5)
• Goede ruimtelijke ordening: woon- en leefklimaat en bedrijven (10.6)
• Goede ruimtelijke ordening: ondernemersklimaat en bedrijven (10.7-8)
• Belang bij vrijwaring van aantasting van concurrentiepositie (10.9)
• Eigen belang: geen beroep op belangen van anderen (10.10-13)
• Goede ruimtelijke ordening: individuele en algemene belangen (10.14-15)
• Exploitatieplan (10.16)
• Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (10.17-19)
• Besluit ruimtelijke ordening (10.20-32)
• Artikel 3.1.1, eerste lid, van het Bro (10.20)
• Artikel 3.1.2, eerste lid, van het Bro (10.21)
• Artikel 3.1.2, tweede lid, van het Bro (10.22)
• Artikel 3.1.6, tweede lid, van het Bro (ladder duurzame verstedelijking) (10.23-25)
• Artikel 3.1.6, tweede lid, van het Bro en concurrenten (10.26-29)
• Artikel 3.1.6, eerste lid, aanhef en onder f, van het Bro (10.30)
• Uitvoerbaarheid van het bestemmingsplan (10-31)
• Artikel 3.1.6, vijfde lid, aanhef en onder a, van het Bro (10.32)
• Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (10.33-37)
• Bouwbesluit 2012 (10.38-45)
• Besluit omgevingsrecht (10.46-48)
• Wet natuurbescherming (10.49-70)
• Gebiedsbescherming (10.49-63)
• Beschermingsbereik regels gebiedsbescherming (10.49-50)
• Belangen van personen die zich op de regels gebiedsbescherming beroepen (10.51-63)
• Belangen van natuurlijke personen en gebiedsbescherming (10.51-55)
• Belangen van natuurlijke personen bij behoud van kwaliteit van hun woon- en leefomgeving en gebiedsbescherming (10.51-52)
• Bedrijfseconomische belangen en gebiedsbescherming (10.53-54)
• Belangen van rechtspersonen en gebiedsbescherming (10.55-59)
• Collectieve, door rechtspersonen behartigde belangen bij kwaliteit woon- en leefklimaat, en gebiedsbescherming (10.56-57)
• Collectieve, bedrijfseconomische door rechtspersonen behartigde belangen en gebiedsbescherming (10.58-59)
• Belangen van publiekrechtelijke rechtspersonen en gebiedsbescherming (10.60)
• Belangen van bestuursorganen en gebiedsbescherming (10.61-63)
• Soortenbescherming (10.64-70)
• Beschermingsbereik regels soortenbescherming (10.64)
• Belangen van personen die zich op de regels over soortenbescherming beroepen in het kader van een betoog over de uitvoerbaarheid van een bestemmingsplan (10.65-70)
• Belangen van natuurlijke personen en soortenbescherming (10.66-68)
• Belangen van natuurlijke personen bij behoud van kwaliteit van hun woon- en leefomgeving en soortenbescherming (10.66-67)
• Bedrijfseconomische belangen en soortenbescherming (10.68)
• Belangen van rechtspersonen en soortenbescherming (10.69)
• Belangen van bestuursorganen en soortenbescherming (10.70)
• Erfgoedwet / Monumentenwet 1988 (10.71-79)
• Bescherming van archeologische waarden (10.72-75)
• Bescherming van cultuurhistorische waarden (10.76-79)
• Wet milieubeheer (10.80-87)
• Activiteitenbesluit milieubeheer (10.88-89)
• Wet geluidhinder (10.90-96)
• Wet geurhinder en veehouderij (10.97)
• Wet bodembescherming (10.98)
• Mijnbouwwet (10.99)
• Waterwet (10.100-101)
• Wet beheer rijkswaterstaatswerken (10.102-103)
• Regelgeving ten aanzien van externe veiligheid (10.104-105)
• Ontgrondingenwet (10.106)
• Luchthavenindelingsbesluit (10.107)
• Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (10.108)

11. Beschermingsbereik van voor het omgevingsrecht relevant internationaal recht (11.1-6)

• Artikel 34 van het VWEU (11.1.)
• Dienstenrichtlijn / artikel 49 van het VWEU (11.2.-3)
• Artikel 108, derde lid, van het VWEU / Uitvoerbaarheid in verband met ongeoorloofde staatssteun (11.4)
• Richtlijn over het vervoer van gevaarlijke goederen over het land (11.5)
• Habitatrichtlijn (11.6.)