Instellingsplicht Wmcz 2018
De hoofdregel onder de Wmcz 2018 is dat een ‘instelling’ als bedoeld in de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (‘Wkkgz’) een cliëntenraad moet instellen als in de regel meer dan tien natuurlijke personen ‘zorg’ verlenen.[1] Een ‘instelling’ is onder andere gedefinieerd als een rechtspersoon of een organisatorisch verband van natuurlijke personen dat bedrijfsmatig zorg verleent of doet verlenen. Onder ‘zorg’ valt Wlz-zorg, Zvw-zorg en andere zorg. Ook instellingen die uitsluitend zorg in onderaanneming verlenen vallen onder de reikwijdte van de Wmcz 2018.
Een MSB is gelet op het voorgaande verplicht tot het instellen van een zelfstandige cliëntenraad indien er sprake is van zorgverlening met meer dan tien medisch specialisten (en/of andere zorgverleners). Het is voor de instellingsplicht niet relevant of een MSB uitsluitend zorg in onderaanneming van het ziekenhuis/ZBC verleent of daarnaast ook zelfstandige activiteiten ontplooit. In de praktijk betekent dit dat er zowel op het niveau van het ziekenhuis/ZBC als op het niveau van het MSB een cliëntenraad moet worden ingesteld. Indien een ziekenhuis of ZBC met meerdere MSB’en samenwerkt, kan het zelfs zo zijn dat er drie of meer cliëntenraden fungeren. Ten aanzien van bepaalde onderwerpen is het goed denkbaar dat meerdere cliëntenraden dezelfde zeggenschapsrechten hebben. Denk bijvoorbeeld aan het formuleren van kwaliteitsbeleid of grote investeringen waarbij zowel het ziekenhuis/ZBC als het MSB zijn betrokken. Dat kan niet alleen resulteren in dubbele medezeggenschapstrajecten, maar ook in het risico op vertraagde of moeizame besluitvorming indien afzonderlijke cliëntenraden verschillend adviseren of indien de ene cliëntenraad niet instemt met een voorgelegd besluit en de andere wel.
MSB uitzonderen van instellingsplicht?
Het is niet voor niets dat de Federatie Medisch Specialisten (‘FMS’) er bij de invoering van de Wmcz 2018 met steun van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen voor heeft gepleit om het MSB uit te zonderen van de Wmcz 2018.[2] Belangrijkste argument voor de FMS was dat de zorg die het MSB levert al integraal onderdeel zou vormen van de ziekenhuiszorg en dat medezeggenschap dus al zou zijn geborgd op het niveau van het ziekenhuis of de ziekenhuizen waar het MSB actief is. Het instellen van meerdere cliëntenraden zou volgens de FMS kunnen leiden tot onduidelijkheid bij patiënten en zorgverleners én tot onnodige administratieve belasting.[3]
Andere geluiden waren er destijds ook. Zo meenden het Landelijk Steunpunt (Mede)Zeggenschap en KBO-PCOB (een samenwerkingsverband tussen ouderenbonden) dat het uitzonderen van het MSB van de Wmcz 2018 ervoor zou kunnen zorgen dat bepaalde onderdelen van het ziekenhuis zouden kunnen worden onttrokken aan de (cliënten)medezeggenschap.[4] De wetgever heeft uiteindelijk geen gehoor gegeven aan de oproep van FMS om het MSB uit te zonderen van de Wmcz 2018.
De praktijk
Het instellen van een zelfstandige cliëntenraad met eigen medezeggenschapsrechten past enerzijds goed binnen de onafhankelijke en zelfstandige positie die een MSB inneemt in relatie tot het ziekenhuis/ZBC. Anderzijds is het inderdaad de vraag in hoeverre de extra - soms dubbele - medezeggenschapstrajecten de snelheid en kwaliteit van besluitvorming ten goede komen. Vanwege dit spanningsveld zien wij in de praktijk grofweg twee verschillende wijzen waarop de cliëntenmedezeggenschap wordt vormgegeven.
Optie I: twee aparte cliëntenraden
In de eerste plaats kunnen er op het niveau van het ziekenhuis/ZBC en op het niveau van het MSB twee separate cliëntenraden worden ingesteld, volledig conform de Wmcz 2018. Deze cliëntenraden kennen ieder een eigen gesprekspartner (de raad van bestuur van het ziekenhuis/ZBC respectievelijk de directie van het MSB).
Beide cliëntenraden dienen over een eigen medezeggenschapsregeling en een eigen huishoudelijk reglement te beschikken. Bij onderwerpen die overlap vertonen en aan beide cliëntenraden ter advies of ter instemming moeten worden voorgelegd geldt dat het verstandig is om vooraf praktische afspraken te maken over de planning en het te volgen traject, maar ook over de procedure indien de cliëntenraden verschillend adviseren of niet allebei instemmen. Het ligt dan vaak voor de hand om geschillen of verzoeken voor te leggen aan een commissie van vertrouwenslieden.
Optie II: personele unie
Een pragmatisch alternatief voor twee separate cliëntenraden is het formeel instellen van twee cliëntenraden die in de praktijk uit dezelfde personen bestaan (personele unie). Praktisch gezien is er dan sprake van één cliëntenraad, waarbij de gesprekspartner kan verschillen. Afhankelijk van het onderwerp kan dit de raad van bestuur van het ziekenhuis/ZBC zijn, soms de directie van het MSB en soms een combinatie. Voordeel van een dergelijke constructie is dat er slechts eenmaal om advies of instemming hoeft te worden verzocht.
Het instellen van een personele unie is strikt genomen alleen mogelijk als de cliëntenraad zodanig is samengesteld dat zij representatief is voor de cliëntenpopulatie van zowel ziekenhuis/ZBC en het MSB. Gelet op het feit dat het MSB doorgaans nauw betrokken is bij de zorgverlening binnen het ziekenhuis/ZBC, voorzien wij daar in de praktijk minder snel problemen.
Voor welke optie men ook kiest, het verdient altijd aanbeveling om vooraf zorgvuldig na te denken over een passende inrichting van de medezeggenschapsstructuur en met alle betrokken gremia duidelijke (schriftelijke) afspraken te maken. Wij adviseren u graag over de praktische inrichting van medezeggenschapsstructuren en de daaraan verbonden verplichtingen, zoals het vaststellen van een medezeggenschapsregeling op maat.
Contact
Meer weten? Neemt u dan gerust contact op met Tom van Malssen of Rosanne Kuiper. Wij helpen u graag verder.
Blogreeks
In deze blogreeks zijn de volgende artikelen verschenen:
Voetnoten
[1] Op deze hoofdregel zijn twee uitzonderingen van toepassing. Die bespreken wij niet in dit artikel, omdat deze uitzonderingen in beginsel niet van toepassing zijn bij het verlenen van medisch specialistische zorg door een MSB.
[2] 20180906 Brief FMS t.b.v. behandeling wetsvoorstel Wmcz 2018.
[3] Zie https://www.internetconsultatie.nl/medezeggenschapsbesluit/reactie/45251bcc-99bf-4e89-840e-b7e8fe341ae6.
[4] Advies Raad van State inzake het ontwerp van een algemene maatregel van bestuur, houdende regels over de reikwijdte van de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018 en de inperking van de verplichting tot het instellen van een cliëntenraad (Besluit Wmcz 2018) (Stcrt. 2020, 4293), p. 11.
