Aandachtspunten bij Publiek-Private Samenwerkingen gericht op innovatie

Publiek-Private Samenwerking (PPS)

In publiek-private samenwerkingen (‘PPS’) werken bedrijven nauw samen met overheden of organisaties, vaak aan maatschappelijke projecten. Het doel is vaak om bepaalde diensten of innovaties te ontwikkelen en deze naar de markt te brengen.

Veelal bestaat een PPS eruit dat bedrijven investeren in onderzoek en ontwikkeling van een onderzoeksorganisatie, en dat de overheid (het ministerie van Economische Zaken) aanvullend een subsidie verleent voor dat project. Voorbeelden van PPS projecten zijn projecten van Topconsortia voor Kennis & Innovatie (TKI’s).

PPS

Vereenvoudigd is een PPS als volgt weer te geven:

Een PPS kan op verschillende manieren vorm krijgen, maar veelal wordt een PPS contractueel vastgelegd tussen de betrokken partijen. In het contract worden de taken van de partijen, alsmede de risico’s duidelijk verdeeld. Uiteraard zullen de afspraken tussen de betrokken partijen moeten voldoen aan de wettelijke kaders die van toepassing zijn op publiek-private samenwerkingen, en de voorwaarden voor het betreffende (TKI) project.  

PPS Modelovereenkomsten

Vaak wordt er gecontracteerd op basis van modelovereenkomsten waarover partijen (in beperkte mate) kunnen onderhandelen. Een handvat voor het maken van de afspraken is neergelegd in de Spelregels voor privaat-publieke samenwerking bij programmering en uitvoering van fundamenteel en toegepast onderzoek (Spelregels publiek private samenwerking 26 november 2021). Deze spelregels geven bedrijven en instellingen een kader waarbinnen de contractuele afspraken kunnen worden uitgewerkt.  

Omdat een PPS-contract de samenwerking tussen de overheid en het bedrijfsleven reguleert, kent een PPS-contract enkele specifieke aandachtspunten. In deze blog gaan wij in op de financiële en fiscale aandachtspunten, en de aandachtspunten met betrekking tot intellectuele eigendom, staatssteun, geheimhouding en publicatie.

Fiscale impact van PPS afspraken

Voor een PPS-project wordt een budget opgesteld waarbij de financiering plaatsvindt vanuit de deelnemers. Voor de bijdrage die in de vorm van een subsidie wordt verkregen vindt veelal achteraf nog een controle plaats door een accountant.  

Iedere geldstroom die binnen een PPS wordt overeengekomen dient te worden beoordeeld op fiscale aspecten. Met name de vraag of de subsidies en bijdragen van de deelnemers belast zijn met btw is een belangrijk vraagstuk met een directe impact op het beschikbare budget. Veelal wordt in de modelovereenkomsten niet of slechts beperkt iets opgenomen over de btw-aspecten van het project terwijl deze wel grote invloed kunnen hebben op het budget.  

Zo kan ook een subsidie belast zijn met btw. Van een btw-belaste subsidie kan bijvoorbeeld sprake zijn bij een project waarbij de subsidieverstrekkende overheidsinstelling de uitkomsten direct voor haar eigen taken zal inzetten. De subsidie is dan de vergoeding voor een prestatie, namelijk het resultaat van het onderzoek.  

Een ander belangrijk aandachtspunt is de fiscale positie van de PPS zelf. Zo kan een samenwerkingsverband zelfstandig btw-ondernemer zijn. Hiervoor is niet vereist dat sprake is van een rechtspersoon. Ook een contractueel samenwerkingsverband kan als zelfstandig btw-ondernemer worden aangemerkt, indien zij voldoende zelfstandig naar buiten toe optreedt.  

Is sprake van een rechtspersoon, dan zal ook de belastingplicht voor de vennootschapsbelasting beoordeeld moeten worden. De fiscale positie van de PPS kan vervolgens afwijken van de fiscale positie van de deelnemers, waardoor partijen de fiscale gevolgen op het budget niet goed inschatten.  

Bij het sluiten van de overeenkomsten en het vaststellen van de begroting zal rekening gehouden moeten worden met het recht op aftrek van de btw op kosten. In de basis is een PPS gericht op innovatie. Deze innovatie is ook van belang voor het bedrijfsleven en de aanleiding waarom zij bereid zijn deel te nemen aan het project.  

Op het moment dat het project gericht is op het realiseren van opbrengsten/het vermarkten van de innovatie is mogelijk de btw op de kosten die de PPS maakt aftrekbaar. In de praktijk is het belangrijkste aandachtspunt dat voldoende onderbouwd kan worden dat het onderzoek inderdaad gericht is op het realiseren van opbrengsten. De onderbouwing met voldoende objectieve bewijsstukken blijkt in de praktijk vaak lastig met het risico dat de Belastingdienst stelt dat (een deel van) de btw op kosten niet voor aftrek in aanmerking komt. In het verlengde van de beoordeling of btw op kosten (gedeeltelijke) voor aftrek in aanmerking komt ligt het vereiste dat de facturen voor het project op de juiste naam worden uitgereikt.  

Doordat verschillende partijen samenwerken binnen een PPS vinden tevens vaak onderlinge verrekeningen plaats en wordt personeel ingezet. Wanneer diverse prestaties (eventueel in natura) worden verricht tussen deelnemers wordt vaak de afspraak gemaakt om dit met gesloten beurzen te laten plaatsvinden. Fiscaal is echter sprake van verschillende prestaties die zelfstandig beoordeeld moeten worden.  

Naast eventuele vragen vanuit de Belastingdienst zijn ook met name de btw-aspecten van de PPS een belangrijk onderdeel van de beoordeling door de accountant die de controle van de subsidies moet verzorgen. Voor de uiteindelijke verantwoording richting de subsidieverstrekker dient derhalve duidelijkheid te bestaan over de fiscale aspecten van de PPS, dit om te voorkomen dat achteraf blijkt dat teveel subsidie is ontvangen.

Intellectueel eigendom in PPS

Het is van belang dat in PPS projecten duidelijke afspraken worden gemaakt over de Intellectuele eigendomsrechten (IE) op de ingebrachte (‘achtergrond’ of ‘background’) kennis en resultaten (‘foreground’); aan welke partij komen ze toe en welke partij heeft gebruiksrechten?  

In PPS-contracten zullen de afspraken recht moeten doen aan de bijdragen van alle betrokken partijen, zowel de bedrijven, als de onderzoeksinstellingen, als andere betrokken overheden, en zullen de afspraken moeten aansluiten bij de beoogde exploitatiewijze. Vaak wordt daarbij het uitgangspunt ‘ownership follows inventorship’ gehanteerd. De afspraken zullen verder betrekking moeten hebben op het gebruik door de partijen gedurende het project, en daarna, in de commerciële fase.  

Belangrijke aandachtspunten hierbij zijn:  

1. duidelijke definities van background en foreground kennis, eigendomsrechten, gebruiksrechten, zowel gedurende het project als daarna, 

2. eventuele licentievergoedingen die partijen aan elkaar moeten betalen en de overdraagbaarheid van intellectuele eigendomsrechten aan derde partijen.  

3. Ook anti-shelving (het niet ‘op de plank’ laten liggen van waardevolle kennis en IE-rechten) is een belangrijk aandachtspunt; de met overheidsgelden ontwikkelde kennis dient niet onbenut te blijven.  

Staatssteun en PPS

Omdat een PPS project meebrengt dat de overheid een (financiële) bijdrage levert, kan een onderneming of sector een economisch voordeel genieten dat zij zonder deze bijdrage niet zou hebben gehad. Onder omstandigheden kan dit (ongeoorloofde) staatssteun opleveren, namelijk als ondernemingen een niet-marktconform voordeel ontvangen van de bij het project betrokken overheden.  

De mogelijkheid van (onrechtmatige) staatssteun kan ook ontstaan bij het toekennen van intellectuele eigendomsrechten en gebruiksrechten met betrekking tot de resultaten van een project. Het staatssteunkader voor Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie noemt als mogelijkheid ter voorkoming van onrechtmatige staatssteun dat de betrokken bedrijven een marktconforme vergoeding betalen als een onderzoeksinstelling zijn intellectuele eigendomsrechten overdraagt of in licentie geeft. Van deze marktconforme prijs mag de eigen bijdrage (cash of in kind) aan het project nog worden afgetrokken. Zo wordt voorkomen dat bedrijven twee keer betalen voor de intellectuele eigendomsrechten.  

Open science (open data/open source)

In de publieke sector wordt het principe van open science nagestreefd. Open science gaat ervan uit dat resultaten uit publiek gefinancierd onderzoek vrij beschikbaar moeten zijn voor het publiek, zodat andere bedrijven nieuwe innovatieve producten kunnen ontwikkelen. Het open science principe streeft naar open acces publicaties, open source software, open data en het beschikbaar stellen van onderzoeksmaterialen en -methoden.   

Open science kan ook een voorwaarde zijn in PPS projecten. Indien dit het geval is, dient goed te worden afgebakend welke kennis vrijelijk met de markt gedeeld mag worden en welke kennis exclusief toebehoort aan en mag worden gebruikt door de consortium partners. De publieke belangen, zoals maatschappelijke waardecreatie en toegankelijkheid van resultaten, zullen in balans moeten zijn met de belangen van de private bedrijven die deelnemen aan de PPS.  

Geheimhouding en publicaties

Voor onderzoeksinstellingen is het van belang om te voldoen de gedragscode wetenschappelijke integriteit, en de daarin opgenomen principes:  

• Eerlijkheid;  
• Zorgvuldigheid;  
• Transparantie;  
• Onafhankelijkheid; en  
• Verantwoordelijkheid 

Deze principes brengen met zich mee dat onderzoeksresultaten in overeenstemming met deze principes gepubliceerd worden. Tegelijkertijd is het belangrijk (zowel voor bedrijven als voor kennisinstellingen) om bepaalde kennis (waaronder bedrijfsgeheimen en know-how) geheim te houden teneinde intellectuele eigendomsrechten, zoals octrooien, aan te kunnen vragen. Er dienen derhalve procedurele afspraken te worden gemaakt over voorgenomen publicaties, bijvoorbeeld het voorleggen van publicaties aan de andere partijen en omstandigheden waaronder de andere partijen publicaties kunnen verhinderen of vertragen.